Arjan Dwarshuis is Nederlands bekendste vogelaar en heeft zijn hele leven al een fascinatie voor vogels. Hij is professioneel vogelgids, geeft lezingen over vogels en vogels kijken en schuift regelmatig aan bij diverse radio- en televisieprogramma’s. Daarnaast is hij ambassadeur voor het IUCN NL landaankoopfonds en schreef hij het boek Een Bevlogen Jaar, over zijn wereldrecord vogels kijken. Hij schrijft iedere maand voor Natuurhuisje.nl over een actueel onderwerp in de natuur.

Strikt meteorologisch gezien is het nog steeds herfst, maar voor de vogels - en dus ook vogelaars – is nu toch echt de winter aangebroken, het seizoen van de watervogels. Ieder najaar strijken er miljoenen ganzen en eenden neer op onze meren en weilanden, waar ze zich tegoed doen aan onze eindeloze vlaktes van eiwitrijk Engels raaigras. Deze vogels hebben er dan een reis van vele duizenden kilometers opzitten, van de Russische toendra naar ons koude kikkerlandje. Voor een aantal soorten gaat het om werkelijk duizelingwekkende aantallen: 900 duizend kolganzen, 800 duizend brandganzen en bijna een miljoen smienten, zo’n 80% van de totale Europese populatie. Nederland is dus van internationaal belang voor deze soorten en je zou zelfs kunnen stellen dat je nergens ter wereld zo goed watervogels kan kijken als hier.

Weidevogelmekka in Waterland

Mijn favoriete plek om dit spektakel waar te nemen is Waterland, een uitgestrekt, extensief beheerd poldergebied met slootjes, riet en weilanden op slechts een half uurtje fietsen van mijn huis in Amsterdam. ‘s Zomers is dit een weidevogelmekka waar, door een goede samenwerking tussen natuurbeschermingsorganisaties en boeren, nog behoorlijke aantallen grutto’s te vinden zijn. ‘s Winters staan de weilanden vol met ganzen en smienten. Vooral brandganzen hebben het hier naar hun zin. Deze kleine zwart-witte ganzen foerageren hier met duizenden tegelijk waarbij ze regelmatig hun nasale roep laten horen, die een beetje doet denken aan het geblaf van een hond. En heel af en toe, als het geluk aan mijn zijde staat, loopt er een roodhalsgans tussen, de mooiste en zeldzaamste ganzensoort van Europa, waarvan er jaarlijks slechts 10 tot 20 in ons land overwinteren.

Hoogpathogene vogelgriep

Gelukkig heb ik in Waterland dit jaar nog geen zieke vogels waargenomen, maar ik vrees dat dit niet lang meer zal duren. Op de Friese en Groningse kwelders werden de afgelopen weken ongekende aantallen ernstig verzwakte en dode vogels aangetroffen. De dader is een hoogpathogene vogelgriep van het type H5N8, die door trekvogels vanuit China, via Siberië naar Noordwest-Europa is gebracht. Vooral brandganzen zijn het slachtoffer: ze doen hun behoefte op hetzelfde gras dat ze eten waardoor het virus zich in rap tempo binnen deze populatie verspreid. Maar ook roofvogels, die op deze verzwakte ganzen en eenden jagen, zijn de pineut. Zo werden er de afgelopen weken maar liefst drie dode slechtvalken gevonden en er wordt gevreesd dat de eerste zeearend spoedig zal volgen. Het is een trieste gewaarwording om zo’n prachtige vogel te zien sterven aan deze ziekte: ze hebben geen kracht meer om te vluchten, trillen als een rietje van de koorts en laten hun kop in een onnatuurlijke hoek ondersteboven op hun rug hangen.

Hopelijk zal dit vreselijke virus snel op een natuurlijke manier uitdoven, want voor die arme vogels is er geen stip aan de horizon in de vorm van een vaccin. Wij mogen ondertussen opgelucht ademhalen dat deze variant van de vogelgriep relatief ongevaarlijk voor mensen is. De Spaanse griep, die tussen 1918 en 1920 tientallen miljoenen mensenlevens eiste, was immers een gemuteerde variant van het H1N1 vogelgriepvirus.

Landelijk meldpunt

Let de komende maanden dus extra goed op ganzen en eenden. Naast Waterland kan je deze vogels bewonderen rond het Lauwersmeer, het Wieringermeer en de Friese Meren, langs de uiterwaarden van de grote rivieren en in de Biesbosch, de Oostvaardersplassen en natuurlijk de Zuid-Hollandse en Zeeuwse Delta. En mocht je nou ergens drie of meer dode watervogels aantreffen, meldt dit dan direct bij het Landelijk meldpunt dierziekten via (045) 546 31 88 en raak deze vogels in geen geval zelf aan!