Arjan Dwarshuis is Nederlands bekendste vogelaar en heeft zijn hele leven al een fascinatie voor vogels. Hij is professioneel vogelgids, geeft lezingen over vogels en vogels kijken en schuift regelmatig aan bij diverse radio- en televisieprogramma’s. Daarnaast is hij ambassadeur voor het IUCN NL landaankoopfonds en schreef hij het boek Een Bevlogen Jaar, over zijn wereldrecord vogels kijken. Hij schrijft iedere maand voor Natuurhuisje.nl over een actueel onderwerp in de natuur.

Donderdag 22 april is het de Dag van de Aarde, een evenement dat sinds de jaren zeventig in de VS wordt georganiseerd en inmiddels door landen over heel de wereld, inclusief Nederland, is overgenomen. Het doel van deze dag is om mensen bewust te maken van onze invloed op de planeet; nogal belangrijk, want op veel plekken verkeert de natuur in een belabberde staat. Wij Nederlanders zijn hier in grote mate verantwoordelijk voor. Volgens een recent rapport van het WWF is Nederland verhoudingsgewijs een van de grootste importeurs van producten die gelinkt zijn aan ontbossing in Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië, 30.000 hectare oerwoud per jaar om precies te zijn. De reden hiervoor is dat wij veel palmolie in onze producten verwerken en enorme hoeveelheden soja verwerken tot veevoer, bestemd voor de melkveehouderij. En voor de aanleg van palmolie- en sojaplantages worden regenwouden met de grond gelijk gemaakt.

Maar vandaag wil ik het niet teveel over onze impact op de wereld hebben, de Dag van de Aarde lijkt me juist een aangewezen moment om de balans op te maken wat betreft de staat van onze eigen natuur, een goed milieu begint immers bij jezelf. Na deze inleiding verwacht je wellicht een pessimistisch betoog zonder zilveren randje, maar ik zal je meteen een hart onder de riem steken: het is niet allemaal kommer en kwel. Er zijn ook dingen die goed gaan en ik blijf hoopvol wat betreft de toekomst.

Stikstofdepositie

Laat ik beginnen met het slechte nieuws: de staat van de Nederlandse natuur is over het algemeen abominabel. Sinds de jaren negentig is het aantal dieren in de open gebieden met de helft afgenomen, op de voedselarme zandgronden bedraagt die afname zelfs 70 procent. Dit komt onder andere door verstedelijking, maar vooral door de intensivering van de landbouw. Na de Tweede Wereldoorlog toverden we ons kleinschalige en zeer biodiverse boerenland binnen een paar decennia om in een ecologische woestijn van gemillimeterd raaigras. Onze Nationale Vogel, de grutto, nam met meer dan de helft af. Voor andere soorten, zoals de veldleeuwerik en patrijs, bedroeg deze afname zelfs meer dan 90 procent. Dit an sich is al rampzalig, maar de stikstofdepositie die met deze intensivering gepaard ging, zorgde dat ook onze natuurgebieden onder grote druk kwamen te staan.

Maar eerst, wat is stikstofdepositie? Het verkeer en de luchtvaart, maar met name de melkveehouderij, stoten enorme hoeveelheden stikstofoxiden en ammoniak uit, dat in de vorm van stikstof neerslaat in de omgeving. Dit proces verrijkt de bodem, alsof er aan de lopende band kunstmest wordt uitgestrooid. Heidevelden, zandverstuivingen, duinen en hoogvenen zijn van nature voedselarme ecosystemen en door miljoenen jaren evolutie hebben bepaalde planten- en diersoorten zich hierop aangepast. Door de stikstofneerslag raken deze gebieden overwoekerd met planten die juist goed gedijen bij voedselrijke omstandigheden, zoals bepaalde grassoorten, brandnetels en bramen, waardoor al die andere gespecialiseerde soorten verdwijnen. Hierdoor gaat de biodiversiteit verloren en raakt op den duur de hele voedselketen ontwricht. Paradoxaal genoeg zorgt de verrijking van de bodem dus voor verarming van de natuur.

Totdat de Nederlandse overheid dit probleem aanpakt bij de bron en de stikstofdepositie drastisch wordt gereduceerd, zullen er constant dure ingrepen moeten worden uitgevoerd om de biodiversiteit in stand te houden, zoals maaien, het afplaggen van de bodem en herstellen van oude stuifzandkuilen. En de klok tikt, want deze maatregelen kan je slechts een paar keer uitvoeren, daarna raakt de bodem onherstelbaar beschadigd.

Het zoetwaterleven

Ook ons zoetwaterleven staat op veel plaatsen onder druk en ook hier is de intensivering van de landbouw een belangrijke boosdoener. Door uitspoeling van stikstof en fosfaat, afkomstig van mest en kunstmest, treedt een sterke groei van onderwaterplanten- en algensoorten op die goed gedijen bij een overmaat van deze voedingsstoffen, hierdoor verandert de waterhuishouding en neemt de biodiversiteit af (vergelijkbaar met stikstofdepositie op het land). Dit proces heet hypereutrofiëring. Uiteindelijk kan dit zelfs leiden tot hypoxie, een tekort aan zuurstof in het water, waardoor bijna al het onderwaterleven sterft. Dan krijg je zo’n stinkende, met kroos bedekte sloot waar overal dode vissen in ronddrijven. Overigens zien wetenschappers wereldwijd een sterke afname van watervogels, zoetwatervissen, schildpadden en amfibieën, en naast vervuiling en overbevissing lijkt hypereutrofiëring een belangrijke boosdoener.

Aanvalsplan Grutto

Maar er is hoop, want in onze bossen bleven de dierpopulaties gemiddeld gezien stabiel en op plaatsen waar de stikstofneerslag daalde, namen dierpopulaties zelfs toe. Willen we deze trend ook in de open gebieden inzetten, dan zijn er forse investeringen nodig, zodat boeren niet alleen gecompenseerd worden als ze overschakelen op duurzamere landbouwmethoden, maar er onderaan de streep ook financieel op vooruit gaan. Dit is precies wat Vogelbescherming Nederland en een aantal partnerorganisaties hopen te bereiken met Aanvalsplan Grutto. Door een bundeling van subsidies, langjarige overeenkomsten, een hogere melkprijs, lagere waterschapslasten én extra vergoeding vanuit de overheid, moeten boeren gestimuleerd worden om hun land op een weidevogelvriendelijke en duurzame manier te beheren. Het doel is om zo 30 gebieden van rond de 1000 hectare aaneengesloten kruidenrijk grasland met een hoge grondwaterstand en een lage veedichtheid te creëren. En door deze petitie te tekenen kan jij helpen dit plan te realiseren!